Huzurevinde kalan yaşlılarda 5A öz yönetim desteği modeline dayalı kapsamlı akciğer sağlığını geliştirme programının etkinliği: Randomize kontrollü çalışma

Bu araştırma 5A öz yönetim desteği modeline dayalı akciğer sağlığını geliştirme programının bazı fizyolojik parametreler, akciğer fonksiyonları, fiziksel aktivite, sağlık durumu algısı, uyku kalitesi ve 65 yaş ve üzeri erişkin aşılama durumu üzerindeki etkisini incelemek amacıyla paralel desende (1:1) randomize kontrollü çalışma olarak gerçekleştirildi. Araştırma Ekim 2023- Ocak 2024 tarihleri arasında Konya Dr. İsmail Işık Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde yürütüldü. Araştırmanın çalışma grubu deney grubunda 25 yaşlı birey, kontrol grubunda ise 24 yaşlı bireyden oluşmuştur. Araştırmada deney grubuna 5A öz yönetim desteği modeline dayalı olarak hazırlanan akciğer sağlığını geliştirme programı kapsamında 8 hafta boyunca haftada iki gün olmak üzere diyafragmatik ve büzük dudak solunum egzersizleri yaptırıldı. Ayrıca katılımcılardan 8 hafta boyunca her gün olmak üzere 20-30 dakikalık yürüyüş yapmaları istendi. Katılımcılara enfeksiyon hastalıkları, bulaşma yolları ve aşılanmanın önemi hakkında danışmanlık yapılarak bu yaş grubu için önerilen influenza ve pnömokok aşılarını yaptırmaları tavsiye edildi. Deney grubunda yaşlıların yaş ortalaması 69,40±6,9 olup %46,2'si kadın, %56,0'ı ilkokul mezunudur. Çalışmada deney ve kontrol grubunun sosyodemografik özellikler, sigara içme, kronik sağlık problemleri açısından benzer olduğu saptandı (p>0,05). Müdahaleyi tamamlayan deney ve kontrol grubunda yaşlı bireylerin BKİ, sistolik ve diyastolik kan basıncı, nabız ve satürasyon ön test değerleri son teste benzerdir (p>0,05). Yaşlılar İçin Fiziksel Aktivite Ölçeği (PASE) ile yapılan değerlendirmede boş zaman aktiviteleri alt boyutu (45,21±37,3) ile toplam puan ortalaması (83,3±45,3) son testte deney grubunun lehine yüksek bulundu (p<0,05). Ev işleri aktiviteleri alt boyutunda ise kontrol grubunda zamana karşı fonksiyonellik kaybı olduğu görüldü (p<0,05) Uyku kalitesi ve sağlık algısı puan ortalamaları son teste gruplar arasında benzerdir (p>0,05). Deney ve kontrol gruplarında solunum fonksiyon testlerinin zaman içinde değişimi değerlendirilmiş olup tüm parametreler için grupların ön test ve son test puanlarında grup içinde ve gruplar arasında bir fark belirlenmedi (p>0,05). Deney grubu 6DYT mesafesi açısından son teste (414,4±93,5) hem kendi ön test değerine (398,2±99,5) göre hem de kontrol grubunun son test puanına (358,0±83,7) göre anlamlı şekilde daha yüksek bir ortalama elde etmiştir ve düşük düzey etki büyüklüğü göstermiştir (p<0,05). Deney ve kontrol grubunun araştırma öncesi için grip ve pnömokok aşısı yaptırma oranları benzerdi (p>0,05). Son testlerde de grup içi ve gruplar arası aşı oranları benzerdir (p>0,05). Araştırma sonuçları 5A öz yönetim desteği modeline dayalı olarak hazırlanan akciğer sağlığını geliştirme programının özellikle fiziksel aktivite üzerinde etkili bir müdahale olduğunu göstermektedir. Yaşlılarda pulmoner fonksiyonları geliştirmek, fiziksel aktiviteyi ve sık görülen bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklamayı arttırmak için programın uygulanması ve değerlendirilmesi önerilmektedir.

This study was conducted as a parallel design randomized controlled experimental study to examine the effect of a lung health promotion program based on the 5A self-management support model on some physiological parameters, physical activity, health status perception, sleep quality and vaccination status of adults over 65 years of age. The study was conducted in Konya Dr. İsmail Işık Nursing Home Elderly Care and Rehabilitation Center between October 2023 and January 2024. The study group consisted of 25 elderly individuals in the intervention group and 24 elderly individuals in the control group. In the study, diaphragmatic and pursed lip breathing exercises were performed twice a week for 8 weeks within the scope of the lung health improvement program prepared based on the 5A self-management support model. In addition, the participants were asked to walk for 20-30 minutes every day for 8 weeks. Participants were counseled about infectious diseases, transmission routes and the importance of vaccination, and were advised to get influenza and pneumococcal vaccines recommended for this age group. The mean age of the elderly in the experimental group was 69,40±6,9 years, 46,2% were female and 56,0% were primary school graduates. It was found that the experimental and control groups were similar in terms of sociodemographic characteristics, smoking and chronic health problems (p>0,05). BMI, systolic and diastolic blood pressure, pulse rate and saturation pre-test values of elderly individuals in the experimental and control groups who completed the intervention were similar to the post-test (p>0,05). In the evaluation made with the Physical Activity Scale for the Elderly (PASE), leisure time activities sub-dimension (45,21±37,3) and total mean score (83,3±45,3) were found to be higher in favor of the experimental group in the post-test (p<0,05). In the housework activities sub-dimension, a loss of functionality over time was observed in the control group (p<0,05). The mean scores of sleep quality and health perception were similar between the groups at posttest (p>0,05). The change in pulmonary function tests over time was evaluated in the experimental and control groups, and no difference was found in the pre-test and post-test scores of the groups for all parameters within and between the groups (p>0,05). In terms of 6MWT distance, the experimental group scored significantly higher in the posttest (414,4±93,5) than both its own pretest value (398,2±99,5) and the posttest score of the control group (358.0±83.7). It obtained a higher mean and showed a low level effect size (p<0,05). Influenza and pneumococcal vaccination rates of the experimental and control groups were similar before the study (p>0.05). Vaccination rates within and between groups were similar in the post-tests (p>0,05). The results of the study show that the lung health promotion program prepared based on the 5A self-management support model is an effective intervention especially on physical activity. It is recommended to implement and evaluate the program to improve pulmonary function, increase physical activity and immunization against common infectious diseases in the elderly.