İslam Öncesi Orta Asya Tarihi Coğrafyasında Bedahşan Bölgesi ve Türk Tarihindeki Yeri
| dc.authorid | 0000-0002-4978-4462 | en_US |
| dc.contributor.author | Ay, Zahide | |
| dc.date.accessioned | 2023-01-15T07:30:00Z | |
| dc.date.available | 2023-01-15T07:30:00Z | |
| dc.date.issued | 2019 | en_US |
| dc.department | Başka Kurum | en_US |
| dc.description.abstract | Orta Asya’nın güney kesimlerinin (10.yüzyıldan itibaren İslamlaşmasıyla birlikte Türkleşmesinin de önünü açacak olan ve kaynaklarda Türkistan olarak adlandırılacak olan kesimlerinin) Türklerle ilgili tarihini, önce Türgişler (8.yüzyıl), sonra da Karahanlılarla (9. yüzyıl ve sonrası) birlikte işliyoruz. Kronolojik olarak onlardan önce gelen süreci ise İç Asya, (özellikle Moğolistan ve Çin’in kuzeyi) üzerinden inceliyoruz. Oysa 8. yüzyılda Moğolistan’daki Uygurların Göktürkleri devirirken, bazı kavimler göçlerine sebep olmaları sonucu Orta Asya’da Türgişlerin ortaya çıkmasına benzer bir süreç, Türgişlerden yaklaşık üç yüzyıl öncesinde, Orta Asya’nın güney topraklarında ortaya çıkan Akhun/Eftalitlerin de başına gelmişti. Aynı şekilde İslam öncesi Türk-İran ilişkileri, hep Sogdlar ve Sogdların Göktürkler ve Uygurlar üzerindeki kültürel etkileri üzerinden, İç Asya merkezli bir konu olarak incelene gelmiştir. Oysa konunun bir de daha güneydeki Eftalitlerin merkezi Bedahşan bölgesiyle de ilgisi vardır. İlk defa Orta Çağ İslam kaynaklarında Bedahşan olarak geçen kelimenin İlk Çağ’daki söylenişini bilemiyoruz. Onun okunuşuna en yakın kelime Hsüan-tsang’da Po-tuo-chuang-na şeklinde geçer. Toharistan’ın bir parçası olduğunu biliyorsak da, Bedahşan ve Toharistan tam olarak neresidir muallaktır. Batı İran dünyasını Perslerin egemenlik sahası olarak düşünürsek, buraların da doğu İran dünyası olduğunu söyleyebiliriz. İran dünyasının Orta Asya’da yer alan kesimlerinin batısını ve batısındaki adlandırmaları, Transoxiana, Sogdiana, Baktria, Gandara gibi, takip edebiliyoruz. Doğusu için ise top yekün Toharistan tabiri kullanılıyor görünmektedir. Fergana, Bedahşan ve Doğu Türkistan’da yer alan yerleşimleri içeren Toharistan’ın bir parçası olan Bedahşan bölgesinin Türk halkları tarihiyle ilgisi ise Akhun/Eftalitlerle başlar. Bedahşan, aynı zamanda, Karluklarla ilgili soru işaretlerinin de araştırılması gereken yerdir. Yabguluktan öteye geçememeleri, bir de Pamir-Hindikuş arası dağlık bir bölge ve etrafında konuşlanmalarından dolayı, Karluklar hakkında bilgimiz çok azdır. Ayrıca günümüzde Dağ Taciklerinin yaşadığı Bedahşan bölgesinde, 17. yüzyıldan itibaren Kırgızların da varlığına tanık olmaktayız. Bu makale, Orta Asya’nın Hind dünyasına sınır güney bölgesi Bedahşan’da, “İslam öncesi Türk izleri neydi?” sorusuna cevap aramaktadır. | en_US |
| dc.description.abstract | In Turkish history, the southern parts of Central Asia (those that would go on to become first Islamized and then Turkicized from the 10th century onward, and that are referred to as Turkistan in literature) are always dealt with in the context of the Turgesh (7th–8th centuries) and then the Kara-Khanids (9th century onward). The chronological timeline preceding this, however, tends to be studied in the context of Inner Asia (particularly Mongolia and northern China). However, just as the Uyghurs in Mongolia caused a migration of tribes after overthrowing the Göktürks in the 7th century, leading thus to the emergence of the Turgesh, the White Huns/Hephtalites emerged out of the southern part of Central Asia around three centuries before the Turgesh underwent a similar process. In a similar vein, pre-Islamic Turkish-Iranian relations are always addressed in the context of the Sogdians and their cultural influence on the Göktürks and Uyghurs, being treated as an Inner Asia-centered issue. However, this issue also takes in the Badakhshan region to the south, as the land of the Hephtalites. The word Badakhshan made its first appearance in medieval Islamic sources, and although we do not know about the pronunciation of the word in antiquity, the word Po-tuo-chuang-na – as the word with the closest pronunciation – appears in Xuanzang’s writings. We know it was part of Tokharistan, but the exact location of Badakhshan, like the boundaries of Tokharistan, remain unclear. If we think of the Western Iranian world as being dominated by Persians, it would be fair to refer to this region as the Eastern Iranian world. We know about the western sections of those parts of the Iranian world that were located in Central Asia, including their names: Transoxiana, Sogdiana, Bactria, Gandara, etc. The word Tokharistan, however, seems to be used to describe the entire eastern section, covering Farghana, Badakhshan and other settlements to the west of Eastern Turkistan. The relationship between the Badakhshan region, which is part of Tokharistan, and the history of the Turkic peoples starts with the White Huns/Hephtalites, and this is the region where one would start looking to find answers to questions about the Karluks. Our knowledge of the Karluks is very limited, having been organized as a yabghu state that settled in and around a mountainous region between Pamir and Hindu Kush. This article seeks to answer the following question: What traces of the pre-Islamic Turkic peoples can be found in Badakhshan, as the southern reach of Central Asia, bordering the Indian world? | en_US |
| dc.identifier.citation | Ay, Z., (2019). İslam Öncesi Orta Asya Tarihi Coğrafyasında Bedahşan Bölgesi ve Türk Tarihindeki Yeri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42.1, 153-162. | en_US |
| dc.identifier.endpage | 162 | en_US |
| dc.identifier.issn | 2667-4750 | en_US |
| dc.identifier.issue | 42.1 | en_US |
| dc.identifier.startpage | 153 | en_US |
| dc.identifier.uri | https://hdl.handle.net/20.500.12395/44359 | |
| dc.language.iso | tr | en_US |
| dc.publisher | Selçuk Üniversitesi | en_US |
| dc.relation.ispartof | Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi | en_US |
| dc.relation.publicationcategory | Makale - Uluslararası Hakemli Dergi - Başka Kurum Yazarı | en_US |
| dc.rights | info:eu-repo/semantics/openAccess | en_US |
| dc.selcuk | 20240510_oaig | en_US |
| dc.subject | Bedahşan | en_US |
| dc.subject | Toharistan | en_US |
| dc.subject | Akhun | en_US |
| dc.subject | Eftalit | en_US |
| dc.subject | Karluk | en_US |
| dc.subject | Kalaç (Halaç) | en_US |
| dc.subject | Badakhshan | en_US |
| dc.subject | Tokharistan | en_US |
| dc.subject | Heptalith/Ephthalith | en_US |
| dc.subject | Karluk(Qarlugh) | en_US |
| dc.subject | Khalach | en_US |
| dc.title | İslam Öncesi Orta Asya Tarihi Coğrafyasında Bedahşan Bölgesi ve Türk Tarihindeki Yeri | en_US |
| dc.title.alternative | Badakhshan Region in the Pre-Islamic Historical Geography of Central Asia and Its Place in Turkish History | en_US |
| dc.type | Article | en_US |
